Energiearmoede kan grote gevolgen hebben op financieel, sociaal en gezondheidsvlak. Een huishouden leeft in energiearmoede als er onvoldoende toegang is tot energievoorzieningen in huis. Mensen vinden de prijs voor gas of elektriciteit te hoog, waardoor ze bezuinigen op hun energieverbruik. Of de rekeningen kunnen niet meer worden betaald. Energiearmoede gaat vaak gepaard met een laag inkomen, hoge energierekeningen en slechte isolatie van woningen. In dit artikel wordt uitgelegd welke gevolgen energiearmoede heeft, en welke oplossingen daarvoor zijn.

Gevolgen van energiearmoede

De gevolgen van energiearmoede kunnen verder gaan dan betalingsproblemen. Energiearmoede kan ook leiden tot gezondheidsrisico’s en een sociaal isolement. Energiearmoede wordt daarom gezien als een multidimensionaal probleem. De negatieve consequenties van energiearmoede zorgen ervoor dat niet iedereen kan meedoen met de energietransitie, wat tot een gebrek aan draagvlak kan leiden. Het tegengaan van energiearmoede is daarom een belangrijke voorwaarde voor het slagen van de energietransitie.

Betalingsproblemen en armoede

Door stijgende energiekosten krijgen steeds meer huishoudens te maken met financiële stress en betalingsproblemen. Het gaat niet alleen om minima, maar ook steeds vaker om de middeninkomens. Volgens het Nibud had 38 procent van de Nederlanders al moeite om rond te komen in 2019. Als deze mensen te maken krijgen met onverwachte kosten, zoals de plotselinge prijsstijgingen van energie, is er geen buffer om financiële tegenvallers op te vangen.

Gezondheidsrisico’s

Uit onderzoek blijkt dat huishoudens die leven in energiearmoede en daardoor hun huis niet meer verwarmen, twee keer zoveel kans hebben op een slechte gezondheid. Zij hebben dus vaker te maken hebben met lichamelijke en mentale gezondheidsklachten.

Gezondheidsproblemen door kou

Door kou is er namelijk een grotere kans dat bestaande gezondheidsproblemen verergeren. Daarnaast kan kou leiden tot problemen met de bloedsomloop en ademhalingsproblemen, zoals hart- en vaatziekten, astma en bronchitis, maar ook tot depressie en angst. Vooral kinderen, ouderen en mensen met gezondheidsproblemen zijn vatbaar voor de negatieve invloed van kou op hun gezondheid. Verder kan energiearmoede een negatieve invloed hebben op de leerprestaties van kinderen en jongeren en leiden tot een hoger werkverzuim.

Ongezond binnenklimaat

Niet alleen kou, maar ook schimmel- en vochtproblemen in slecht geïsoleerde huizen hebben invloed op de gezondheid van mensen. Mensen die in energiearmoede leven, hebben drie keer zoveel kans op vochtproblemen in huis. Vooral het ongezonde binnenklimaat leidt tot de ontwikkeling van astma bij kinderen die opgroeien in huishoudens die kampen met energiearmoede.

Sociaal isolement

Een ander gevolg van energiearmoede is dat mensen gaan onderconsumeren om geldproblemen te voorkomen. Dit gaat zo ver dat het niet meer draait om het nemen van energiebesparende maatregelen, maar eerder om het vermijden van zoveel mogelijk energieverbruik. Mensen zetten de verwarming bijvoorbeeld niet meer aan bij koud weer, gebruiken zo min mogelijk verlichting, koken minder op gas of douchen met koud water. Zo kunnen mensen in een sociaal isolement terechtkomen, doordat ze niemand bij hen thuis durven of willen uitnodigen.

Oplossingen tegen energiearmoede

Onderzoeksbureau TNO stelt dat energiearmoede niet effectief wordt bestreden als overheden zich alleen richten op steun bij het betalen van de energierekening. Dit zorgt er namelijk niet voor dat huishoudens worden geprikkeld om energie te besparen of te investeren in energiebesparende maatregelen. Daarbij moet wel worden vermeld dat mensen die niet alleen in energiearmoede maar ook in inkomensarmoede leven, wel inkomensmaatregelen nodig hebben.

Verduurzamen van minst energiezuinige woningen

Prioriteit geven aan de verduurzaming van de minst energiezuinige woningen waar mensen wonen die het meest kwetsbaar zijn, wordt gezien als een effectieve aanpak in het energiearmoedebeleid. Bij deze huishoudens zullen de energielasten het sterkste dalen, en zal de gezondheidswinst het sterkste toenemen. Woningcorporaties spelen een belangrijke rol in deze strategie. 75 procent van de huishoudens met energiearmoede bestaat immers uit huurders die wonen in een corporatiewoning.

Door met dit gerichte beleid de gebouwde omgeving te verduurzamen, kan energiearmoede worden voorkomen waardoor er minder betalingsproblemen en betere woningen voor mensen ontstaan, én vindt een versnelling van de energietransitie plaats.

En dat dit nodig is, laat het onderzoek van de Woonbond zien. Uit hun onderzoek blijkt dat veel huurders al zuinig leven om de energierekening te verlagen. De meeste huurders hebben behoefte aan dubbel glas en isolatie van de gevel, maar in 86 procent van de gevallen worden deze verzoeken niet opgepakt door woningcorporaties, grote vastgoedbeleggers en particuliere huisbazen. In dit geval vormt het (stook)gedrag van huurders niet de grootste belemmering in het tegengaan van energiearmoede, maar zorgt de slechte kwaliteit van woningen voor hoge energierekeningen.

Maatschappelijke initiatieven

In sommige gemeenten, bijvoorbeeld in Amsterdam en Nijmegen, worden FIXbrigades ingezet die handig op deze belemmering inspelen. In een FIXbrigade wordt energiecoaching gecombineerd met het uitvoeren van kleine energiebesparende maatregelen, zoals het toepassen van isolatie (kitten, tochtstrippen), het waterzijdig inregelen van de cv en het dichten van kieren en gaten. Op deze manier wordt er zowel op gedrag gestuurd en vindt verbetering van de kwaliteit van de woning plaats. Mensen met een laag inkomen mogen gratis gebruikmaken van de FIXbrigade, voor alle andere doelgroepen wordt een kleine vergoeding gevraagd.

Het belang van een structurele armoedeaanpak

Armoede is een complex onderwerp, dat niet alleen met energie te maken heeft. Toch wordt armoede opgeknipt in verschillende behapbare problemen, waardoor elk armoedeprobleem zijn eigen kenmerken heeft. Daar is energiearmoede een voorbeeld van. Volgens kennisinstituut Movisie is inkomensverbetering de eerste en belangrijkste stap tegen armoede, en moet er een structurele aanpak komen om inkomensongelijkheid en kansenongelijkheid tegen te gaan. Om te voorkomen dat er bij elke transitie een nieuwe vorm van armoede ontstaat, zal armoede als een breed probleem moeten worden aangepakt.

Welke oplossingen tegen de gevolgen van (energie-)armoede zet jouw organisatie in?